Categorie: Terugblik

Zondag 17 september 2023
09.30 uur: drs. Nel Roggeband-Baaij, Tholen
Collecten: 1^ste Kerkrentmeesters 2^de Gemeentegids GastVrij

Zondag 17 september ontvangen wij Nel Roggeband als voorganger in de dienst die om half tien begint. In haar preek zal het gaan over Jacob’s droom in Betel. Daarin zegt God tegen hem “ Ik zal je niet verlaten en je doen terugkeren op deze grond, totdat ik echt heb gedaan wat ik tot jou heb gesproken!”
Jacob wordt wakker uit zijn slaap en zegt “Waarlijk…hier, in dit oord, is de ENE en ik heb het niet beseft!”

Deze diensten met ds. Jan Klijnsma en Marianne Zandbergen zijn terug te luisteren via onze kerkomroep, snel te vinden via onze website, dan op de homepagina rechts de kerkomroep aanklikken en doorscrollen om de datum aan te klikken.

In de serie geestkrachtige dichters hoorden we het indringende gedicht ‘Water’ van de 30-jarige Zuid-Afrikaanse dichter Koleka Putuma. In dit gedicht roept Putuma de gevoelens op die een zwarte Zuid-Afrikaan heeft bij een dagje naar het strand. De zee, het strand is niet de plek om lekker te snorkelen of te liggen zonnen. Het is de plek die herinnert aan de slavenboten, over water werd het volk ontmenselijkt en verhandeld. Het is de plek die herinnert aan het feit dat ze gedwongen gedoopt werden tot volgelingen van een blanke Jezus, met een blanke God en een blank engelenkoor. Maar ze kaart niet alleen de blanke onderdrukking aan, ook de zwijgcultuur binnen de zwarte gemeenschap is haar een doorn in het oog. En vooral dat zwarte vrouwen steeds weer het zwijgen wordt opgelegd. Dat zij de problemen tussen blank en zwart en binnen de zwarte gemeenschap in haar land ter sprake brengt wordt haar niet in dank afgenomen. Haar wordt verweten dat ze de onderlinge solidariteit verzwakt. En dat terwijl zij niets anders voor ogen heeft dan het doorbreken van het zwijgen over al het onrecht dat de zwarte Zuid-Afrikaan is aangedaan en dat nog niet is uitgesproken en het onrecht dat voortgaat tot op vandaag waarover ook geen gesprek mogelijk is. In haar ogen kan er alleen een toekomst voor Zuid-Afrika zijn als er gepraat wordt met elkaar. De moeilijke gesprekken moeten gevoerd worden en niet langer uit de weg worden gegaan. Ze roept op om de mythe van de vrolijke regenboognatie door te prikken en in gesprek te gaan over de rotzooi die er ligt en die moet worden opgeruimd. Putuma vertolkt de stem van een nieuwe generatie. Ze staat niet alleen in haar woede. Haar woede is kenmerkend voor veel Zuid-Afrikaanse jongeren uit de zogenoemde ‘born free’-generatie. Ja zeker, vrij geboren, na de apartheid, maar wel in een land waar de ongelijkheid alleen maar groter wordt. En waar de koloniale erfenis en de apartheidsjaren zorgen voor gigantische verschillen tussen arm en rijk, op het gebied van cultuur, ras, politiek, economie en grondbezit. De jonge generatie is het zat om slachtoffer te zijn van iets waar ze part noch deel aan hebben gehad. Ze zijn het zat om aan de tafels van de blanken aan te schuiven, of aan de tafels van de kleine bovenlaag van de zwarte bevolking die geprofiteerd heeft van de ommekeer en zich vervolgens schandelijk verrijkt. Ze willen, aldus Putuma, nog onder één voorwaarde aan tafel zitten: de dagelijkse moord op zwarte Zuid-Afrikanen, dat moet het gespreksonderwerp aan tafel worden. Het gesprek, dat met het einde van de waarheidscommissie verstild en verstomd is, moet weer gevoerd worden. En dat gesprek moet leiden tot helende gerechtigheid. Dan kan bevrijding pas de ruimte krijgen.

Psalm 102 is een gebed van een ellendige, een ongelukkige, die bezwijkt in de nood en zijn klacht uitstort. Wie het zelf niet in eigen leven meemaakt, ziet het wel bij een ander en wij allen hoeven alleen maar naar het journaal te kijken om te weten hoe veel leed en ellende mensen wereldwijd meemaken. De klager in psalm 102 kan dit niet los zien van God. Hierin Gods hand? Wij hebben er moeite mee de klager hierin te volgen. Of is dit een sterke psychologische kant van geloven? Kan de klager zo beter verder? Een geloofsperspectief met vertrouwen dat het er ooit eens van zal komen. Misschien helpt het om niet van God te spreken maar van de Eeuwige. Voorbij de grenzen van ons tijdelijk bestaan, ons tijdelijk inzicht. Dat nodigt uit tot een geloof met een diep vertrouwen. Lukt ons dat? Een intrigerende vraag. Maar in onze gemeente is al vaak gezegd dat wij meer vragen hebben dan antwoorden.

Taal is onuitputtelijk rijk. En niets is onuitsprekelijk. Alles wat bestaat, in feiten, in gedachten, in herinneringen, kan gezegd en omschreven worden, aangeduid, verstaanbaar meegedeeld. De taal is bron van gemeenschap. Zo heeft de Chileense dichter Pablo Neruda de taal beleefd, als een bezield verband, in de geest van het grote bijbelse verhaal: ‘In het woord was leven, en dat leven was het licht voor de mensen. En het licht schijnt in de duisternis, en de duisternis heeft het licht niet overmeesterd’. (Joh. 1) Pablo Neruda leefde van 1904 tot 1973. Hij overleed twaalf dagen na de gewelddadige dood van zijn vriend en president Salvador Allende. Met de drift van een elementaire kracht heeft hij in zijn poëzie het lot en de historie van een heel continent tot leven gewekt. Er ontstaat een beweging van vele bevrijdingstheologen. 

In de viering lezen we uit ‘Ode aan de lucht’ van de dichter en uit psalm 14.

Psalm 14 is een politiek lied en een samenvatting van de hele bijbel. In dit lied, en door heel de bijbel heen, wordt over God gesproken als over iemand die naar deze wereld kijkt met de ogen van de armen. Dus vanuit een politieke visie. De God van de bijbel heeft een politieke visie, een politiek visioen. Daar willen de meeste kerken helaas nog steeds niets van weten.

Neruda lezen is als bijbellezen, een proces van bewustwording en gewetensvorming – gewetenshervorming. Je weet weer dat het anders moet, en dat jij die stem mag horen: Ga jij! Trek weg! Ik stuur jou! Het is nu of nooit om op te staan en weg te trekken uit leven dat geen leven is. Het is nu of nooit dat een heel volk kan opstaan uit de dood! De gedichten van Neruda kunnen daarbij de troost der herkenning geven: Verontwaardiging en woede en hoop, maar nooit een spoor van cynisme. Wij weten immers van de stad met fundamenten. Dat dit laatste waar mag zijn.

Ons Pinksterfeest vindt haar oorsprong in het bevrijdende verhaal van Exodus. Het feestmaal-van-zeven-weken klaargemaakt bij de eerstelingen van de tarweoogst. Een oogstfeest, dat in de joodse telling valt op de vijftigste dag na Pesach. Vijftig, in het Grieks Pentecoste, dat werd Pinksteren. Het Wekenfeest wordt ook wel het feest van de gave van de Thora genoemd. Gevierd wordt dat op die berg in de woestijn bevrijdende woorden zijn gegeven. Richtinggevende woorden voor deze wereld anders.

Pinksteren. De eens gegeven woorden van toen zijn geen verleden, de geest van die woorden is springlevend. Ze wil ook ons inspireren, aanmoedigen, bevrijden en op weg zetten naar een wereld waarin het goed is om te leven. Het gaat om Geestkracht in en boven mensen uit. Dus niet alleen iets dat van buiten op ons afkomt. We worden dan ook niet alleen uitgenodigd om naar buiten toe in beweging te komen om de wereld te veranderen, maar ook van binnenuit in beweging te komen. Dat betekent intrinsieke motivatie, innerlijke motivatie tot verandering. Intrinsieke keuzes maken in de richting van goed en waar, recht en rechtvaardig, richting dat wat op deze wereld tot vrede strekt.

In beweging komen betekent niet dat je altijd in actie moet komen. De omvormende geestkracht is niet persé een oproep om nog meer hooi op je vork te nemen, nog harder te rennen, nog beter je best te doen of nog actiever te worden. Het is openstaan voor wat werkelijk verbonden is met je intrinsieke motivatie, met die ruach van het begin, die zachte kracht die in beweging zet en je dus losmaakt van wat je vervreemdt van jezelf en van dat levengevende woord gegeven in de woestijn.

Maar geestkracht gaat niet alleen over mijzelf, het gaat over ieder mens. Pinksteren gaat ook over verbinding. Volgens het boek Handelingen daalde de Geest op alle volgelingen van Jezus neer. De verwarde en verdeelde massa gaat met de neuzen dezelfde kant op staan. Dat wil niet zeggen dat het eenheidsworst wordt. De verschillen blijven, in taal en cultuur, maar iedereen begrijpt wat haar of hem te doen staat. Dat is nu juist wat dat levend woord uit de woestijn wil leren: universele humaniteit. Hoe verschillend wij ook denken en voelen en spreken, allemaal worden wij aangesproken, aangespoord en gesterkt met geestkracht, om te bevrijden, om te genezen, te verzoenen, om naaste, vriend en stem te zijn. Om met behoud van de verschillen te verbinden. De kracht van de Geest is een verbindende kracht, die mensen wereldwijd op elkaar wil betrekken en bij elkaar wil brengen.

“Hemelvaart en toekomst” is het thema voor de overdenking. Vanouds een zondag waar we een beetje verlegen mee zijn. Een gevoel van verlatenheid, niet voor niets wordt deze zondag ‘Wezenzondag’ genoemd. Geen ouders meer, dat vraagt een nieuwe oriëntatie van kinderen. Jezus, de mensenzoon en zoon van God genoemd, keert terug naar zijn vader. Blijven zijn leerlingen met niets achter? Hemelvaart is afscheid nemen en weer thuiskomen. De boodschap en het leven van Jezus houden hun betekenis, al wordt dat in de leegte niet direct ervaren. Er ligt een belofte, maar dat vraagt geduld van tien dagen naar Pinksteren. Geduld is één van de vruchten van de Geest. Lukt het ons om geduldig te zijn in tijden van leegte en verlatenheid? Durven wij erop hopen dat na kwijtraken van wat ons vertrouwd is, steunt, bemoedigt en van waaraan wij gehecht zijn, er iets nieuws kan groeien? De bijbelse verhalen getuigen ervan dat het kan. De Geest kent vele vruchten, zoals liefde, vreugde en vrede. De stem van Jezus kan verder gaan als de stem in je hart. Op naar Pinksteren!

Het thema “De aarde als economie” bepaalt ons erbij dat ons leven doortrokken is van deze levensvisie. Wij zijn ermee geboren en vele geslachten voor ons. Al heel lang weten wij dat de aarde aan ons is toevertrouwd om te beheren en te bewaren, een indringend aspect uit het scheppingsverhaal. En ook al decennialang weten we dat het niet goed gaat, maar de laatste jaren dringt de ernst steeds meer door. Zouden we nog iets kunnen – en willen – leren van de oude inheemse volken, die dichter bij de natuur leven? Kan de gedachte ‘de aarde als onze moeder’ ons hierbij helpen? Een mooi gesprek kan dit zijn op moederdag met een breed perspectief: van liefde ouders-kinderen tot liefde wereldwijd tussen mensen en volken, met oog voor wat de aarde biedt en met oog voor wat verloren kan gaan als bezit- en machtsdrang het laatste woord zou hebben.

Maja Nieuwenhuis uit Schiedam ging voor in deze dienst. De overdenking was n.a.v. een boek dat Maja gelezen had, “Het Zoutpad” van de schrijfster Raynor Winn, die met haar man Moth talloze moeilijkheden in haar leven had en na rijp beraad een zeer lange wandeling maakte langs de Zuidwest kust van Engeland waarbij onderweg vele moeilijkheden in hun leven zich “oplosten”.

Ook liet zij ons een prachtig pelgrimslied horen in het Zuid-Afrikaans, gezongen door Amanda Strydom. Maja sloot de dienst af met het Onze Vader, vertaald uit het Aramees (zie hieronder) en een Pelgrims zegenbede van het eiland Ajona.

O Geboortegever! Vader-Moeder van de kosmos,
Bundel Uw licht in ons – maak het nuttig.
Vestig Uw rijk van eenheid nu -.
Uw enige verlangen handelt dan samen het onze, zoals in alle licht, zo ook in alle vormen.
Geef ons wat we elke dag nodig hebben aan brood en inzicht.
Maak de koorden van fouten die ons binden los,
zoals wij de strengen waarmee we anderen aan hun schuld houden, loslaten.
Laat oppervlakkige dingen ons niet misleiden, 
maar bevrijd ons van wat ons terug houdt.
Uit U wordt de alwerkzame wil geboren, de levende kracht om te handelen,
het lied dat alles verfraait en dat zich van eeuw tot eeuw vernieuwt.
Waarlijk – dat er kracht zij in deze woorden
mogen zij de basis vormen waaruit al mijn daden ontstaan.

Zeg amen voor alle mensen van goede wil
Zeg amen voor alle moslimmensen die U aanspreken met de Barmhartige
Zeg amen voor alle joodse mensen die uw naam niet ijdel gebruiken
Zeg amen voor alle christenmensen die in Jezus van Nazareth hun Messias zien

Zeg amen dat het zo mogen zijn

Amen

Een overdenking laat zich moeilijk samenvatten, maar een poging daartoe zou zijn de vraag ‘Mens, waar ben jij?’. Tegenover de vraag ‘Waar is God?’ Deze vraag komt altijd weer terug, zoals recent bij de aardbeving in Turkije en Syrië. Youp van ’t Hek schrijft erover met woede. Is het terecht hoe hij God interpreteert en hoe hij denkt dat gelovigen God ervaren? De vraag aan ons is of wij het onderscheid kunnen maken tussen menselijke verantwoordelijkheid en het lot of God. Niet aardbevingsbestendig bouwen en geen goed onderhoud van de dijken voor 1953: de gevolgen hiervan zijn toch menselijke verantwoordelijkheid?

De woede van Youp kunnen wij wel volgen, maar zijn wrede menselijke voorstelling van God? Is dat niet God scheppen naar het evenbeeld van mensen? Het scheppingsverhaal in de bijbel zou in de tegenwoordige tijd vertaald moeten worden, het scheppen gebeurt nu. ‘In het begin schiep’ duidt op tijd en geschiedenis. In de hertaling lezen we ‘In beginsel, in principe schept God’. De geestkracht van God werkt nog altijd op de chaos in onze werkelijkheid, in de stem van de stilte en niet – zoals ook al bij de profeet Elia – in de aardbeving. God als een geestelijke innerlijke werkelijkheid boven onze innerlijke chaos van onrust en angst in ons brein. Door handen en woorden van mensen gaat Gods scheppende kracht door. Zelfs in het ogenschijnlijk kleinste gebaar: een meisje van 8 jaar bakt cupcakes en verkoopt ze van huis tot huis. De opbrengst is voor de slachtoffers … dat is God ….