Auteur: Bram Wolthoorn

‘Licht dat ons aanstoot’, zo zingen wij aan het begin. Licht, dat de duisternis doorbreekt van verdriet en gemis. Licht, dat met kaarsen wordt aangestoken. Acht namen van mensen van voorbij klinken. En vele namen van onze dierbaren in stilte. Wereldwijd onbekende namen van hen die op een niet-natuurlijke wijze uit het leven zijn weggerukt. De dood is een niet weg te stoppen realiteit in ons leven en stelt ons de belangrijke vraag hoe heeft mijn leven er uit gezien? Hoe kijk ik terug en wat heb ik met mijn leven gedaan. Wie zich met regelmaat realiseert dat het leven eindig en vergankelijk is, zal vaker de vraag stellen naar de kwaliteit van haar of zijn leven. Kwaliteit die te maken heeft met de vraag: ben ik de mens die ik ten diepste ben? Lukt het me te leven vanuit mijn diepste mens-zijn? Leef ik een geroepen leven? De vraag naar onze vergankelijkheid is verbonden met de vraag naar hoe heeft mijn leven er uit heeft gezien. Ons vastklampen aan bezit? Onze identiteit ontlenen aan wat we hebben? Wat we weten en wat we kunnen? Het bijbelboek Job laat het levensverhaal zien van een rijk man. Had alles voor elkaar en waande zich onaantastbaar. Totdat hij alles kwijtraakte: vrouw en kinderen, geld en goed. Hij roept God ter verantwoording. Wat is de zin van dit alles? Waarom overkomt mij dit? Wat heb ik fout gedaan? Onredelijk of niet, wel begrijpelijk en ook herkenbaar. Wanneer het leven tegenzit voelen we ons door weinig mensen begrepen en door God in de steek gelaten. En nog erger wanneer de dood ons pad kruist. Waarom God? Hoewel onze taal vol zit van de dood, zijn alle woorden op wanneer de dood onszelf overkomt. Er resten alleen nog vragen. Zou het mogelijk zijn om een taal te leren waarmee we de dood bespreekbaar kunnen maken? Heldere, duidelijke begrippen die ons de weg wijzen en die antwoorden geven op onze vragen? Of is het voldoende om de vragen te stellen? Is dat al betekenisvol?

De bijbel staat vol van dood, moord en doodslag. Maar de rode draad is een andere: de God van ontferming die zich steeds weer bekend maakt met de naam: Ik Zal Er Zijn. Dat gaat door tot over de grens van de dood. Maar hoe? Zijn wij – opgesloten in onze eigen ellende, verdriet en pijn – niet meer in staat God te ervaren? Dat geld en goed ons dusdanig van God heeft verwijderd dat niet God, maar wij zelf afwezig zijn? Job ervaart uiteindelijk de bevrijdende realiteit van God. Die realiteit is een eindig leven. Een mensenlichaam is niet gemaakt voor de eeuwigheid. De mens maakt deel uit van het geheel dat we aarde noemen zoals verbeeld in het tweede scheppingsverhaal. Beleven wij dit op een wijze dat we kunnen zeggen ‘Ik ben van de aarde’? Dat betekent dat er ook een tijd komt van loslaten, afscheid nemen? Dat eerste kan wellicht nog wel voor velen, maar dat laatste blijft ingewikkeld. Ook als we ons leven niet volbouwen met goud en zilver, dan zijn het nog altijd onze dierbaren die we maar moeilijk los kunnen laten. Maar het helpt daarbij dat we erop mogen vertrouwen dat we niet in het grote niets verdwijnen: maar dat onze levensadem, dat al wat en wie we zijn, op mag gaan in die aarde waaruit we geschapen zijn, dat die aarde ons zal omarmen in alle eeuwigheid.

De overdenking wordt gedragen en verdiept door momenten van stilte en de harmonieuze klanken van het Schouws Koperensemble, samen met orgelspel, alles passend bij het gedenken van de mensen van voorbij, die met ons blijven leven.

We zagen uit naar de lezing van Gerard Gerritse over de klimaatcrisis. Na drie keer uitstel in coronatijd kon de lezing ook dit keer helaas niet doorgaan vanwege coronabesmetting in zijn persoonlijke kring. Wel stond de dienst geheel in het teken van de klimaatcrisis waarin wij ons bevinden. Centraal stond psalm 148, een scheppingspsalm waarin de elementen en al het geschapene God lof toe zingt en dankt voor het bestaan. Daarnaast klonken enkele teksten uit het ‘De schreeuw van de aarde’, het nieuwe boek van Franck Ploum over de klimaatcrisis. De overdenking begon met de herinnering aan het document ‘Grenzen aan de groei’ van de ‘Club van Rome’. Een document uit 1972 dat toen al waarschuwde voor de gevolgen van de enorme economische groei voor onze leefomgeving. Veel van de voorspellingen uit het rapport zijn niet uitgekomen. Maar dat maakt het rapport niet minder waardevol als een eerste serieuze waarschuwing en als aankondiging van de enorme klimaatcrisis waarin we ons nu bevinden. Hoe zouden we ervoor gestaan hebben als de kernvragen van het rapport van nu 50 jaar serieus waren genomen en het niet in een diepe la was verdwenen met het stempel ‘doemscenario’ en ‘bangmakerij’? In die tijd was er nog een heilig geloof in de technologische vooruitgang. De techniek zou alle problemen oplossen zo werd gedacht. Maar technische vooruitgang heeft twee kanten. Maar de medaille heeft twee kanten. Want technologie bracht ons bijvoorbeeld ook grootschalige landbouw en bio-industrie, problemen waar we nu mee kampen. Bovendien verwijdert het heilige geloof in technologische vooruitgang ons van een wezenlijke vraag. Namelijk de vraag naar de ethiek en de moraliteit: Mag alles wat kan? Moet je alles wat kan ook willen? En dat werd de overstap naar psalm 148 en de bijbelse teksten. Want vaak wordt met de bijbel in de hand geroepen dat God ons de aarde in handen heeft gegeven, wij mogen heersen, doen wat we willen met de schepping. Maar hoe zou een boek dat oproept tot bevrijding kunnen oproepen tot vernietiging en onderdrukking van het ene schepsel door het andere? Als God in elk onderdeel van de schepping zichtbaar is en op ons toekomt, zoals psalm 148 en psalm 8 bezingen, dan kan het bijbelse heersen alleen betekenis krijgen als we het verbinden met het bijbelse thema van het dienende koningschap, de dienende leider. En dan krijgt heersen de betekenis van behoeden en beheren, omzien en tot leven brengen. We worden daarmee verantwoordelijk gemaakt voor de schepping en de toekomst van deze aarde.

Voor het eerst in ons midden geeft de voorganger een inkijkje in zijn spiritueel levenspad. En zo kan het gebeuren – kort door de bocht weergegeven – dat het in zijn jeugd voor straf overschrijven van de bergrede leidt tot een ander verstaan van Jezus’ woorden. Het op het eerste gehoor absurde ‘zalig zijn de zachtmoedigen’ en ‘de linkerwang toekeren na een klap op de rechterwang’ opent hart en oren voor de weg van liefde en vergeving, laat vrede indalen. Verinnerlijking. Dat kan ook door de natuur op je te laten inwerken. De bijbel begint ermee. Woest en ledig, chaos. Wanorde wordt orde wanneer God het licht schept en dit scheidt van de duisternis. Merkwaardig als pas op de vierde dag de zon wordt geschapen. In het spreken van God zit licht. God noemt de duisternis avond en het licht dag. Dat is altijd de volgorde in de bijbel: van avond naar dag, van donker naar licht, van dood naar leven, van chaos naar kosmos. Wij worden uitgenodigd ‘mee te scheppen’. Te midden van de wreedheid van de natuur is er groei, bloei, steeds weer terugkerend leven. Alles is met alles verweven. Dat verwondert ons en tegelijk beangstigt het ook. De natuur is als een tapijt. Eén draadje los trekken en het valt uit elkaar. De natuur op ons laten inwerken laat zien dat het anders kan. Dat kan ons inspireren om op deze in vele opzichten vertroebelde aarde te antwoorden op het spreken van God in Genesis 1 en Jezus in de bergrede. Een antwoord vinden vanuit de bewustwording dat er vertrouwen is gesteld in de mens als ‘medeschepper in barmhartigheid’.