Categorie: Terugblik

Maandag 10 januari is de dag voor contacten met gastvoorgangers voor het jaar 2023. Een merkwaardig ‘ver van tevoren’-gebeuren, vooral als je afspraken maakt voor eind december, bijna twee jaar verder! Een aantal uit deze groep van plm. 15 voorgangers is vanwege de ‘corona’-zondagen twee jaar lang niet geweest. Een gemis waarmee uitgedrukt wordt dat er verbondenheid is met elkaar. Met hoop en verwachting worden er heel vlot 25 afspraken gemaakt en het rooster 2023 is daarmee samen met 19 diensten voor Franck compleet. En deze continuïteit in ons gemeente-zijn is steeds weer een opsteker!

Een terugblik op de eerste helft van deze maand laat een grauwsluier zien. Dat is het beeld als je naar buiten kijkt, maar ook naar binnen in de gemoedstoestand van veel mensen. In de straten van ons stadje is het stil. De normale stilte van zondagochtenden is nu nog stiller dan stil. Als gemeente zijn wij in deze stilte in de gelegenheid thuis te luisteren naar klanken van woorden, zang en muziek. Ze vertolken op 9 januari het thema ‘Veelkleurig en inclusief’. In de brief van Paulus aan de Romeinen gaat het onder meer over de spanning, die er heerst tussen joden en niet-joden. Keizer Nero is in zijn beginperiode tolerant naar allerlei groepen. Bij de niet-joden is er de vrees dat dit niet goed uitpakt. Paulus geeft aan dat wie ‘in de messias’ is bij de Jezusbeweging hoort. Anders gezegd: je belichaamt de weg, die hij is gegaan. Met woorden van deze tijd: Paulus pleit voor veelkleurigheid en inclusiviteit als je een volgeling van Jezus wilt zijn. Ons wij-zij denken komt daar geregeld mee in conflict. Met de mond belijden wij wel dat wij ‘anders-zijn’ aanvaarden als gelijkwaardig, maar in onze hoofden moet er nog wel vaak een knop om. Hoe vaak wordt er nog pijn geleden bij afwijking van wat als gangbaar wordt gedacht door seksuele geaardheid en genderidentiteit? Hoe vaak is er nog afwijzing door huidskleur of traditie?
Een opvallend detail in Romeinen 16 is dat Paulus 26 mensen persoonlijk groet, 18 mannen en 8 vrouwen, waarbij de rol en de betekenis van deze vrouwen sterk naar voren komt.
Voor Paulus is het met de vele groepen in Rome wel duidelijk. Iedereen mag er zijn bij de Jezusbeweging. Het gaat er ook niet om wie je wordt – alsof het een keuze is – maar om wie je bent. Deze veelkleurigheid doorbreekt onze grauwsluier en hier thuis in de tuin bloeien sneeuwklokjes.

Derde adventszondag. Wat verwachten wij? Hoe verlangen wij naar kerst? Volop licht en gezelligheid met familie of vrienden? Niets mis mee zo lang het daar niet bij blijft. Kennen wij ook een verlangen naar iets dat in ons kan worden geboren? Iets dat ons richting geeft? Voorganger Franck Ploum neemt ons mee naar de messiasbeelden in de bijbel. Deze zijn niet eenduidig. In de joodse traditie heeft de messiasfiguur een sterk politieke en maatschappelijke connotatie. In de vier evangeliën gaat het vooral over de lijdende messias. De profeet Jesaja spreekt niet over Jezus, profeten voorspellen niet, zij kennen de geschiedenis. Met een scherp oog laten zij zien wat de consequenties zijn van gedrag: opbouw vanuit onrecht zal vanuit onrecht ondergaan. En aardse heersers kunnen een schakel zijn om recht te doen. Als Babel ten val wordt gebracht in de 6de eeuw voor onze jaartelling keren minderheden terug naar hun plaats van herkomst (uit puur strategische overwegingen van macht- hebbers wordt er recht gedaan aan humaan leven, terug naar huis, herstel van Jeruzalem). Jezus en de profeten leven in elkaars verlengde. Een lijdende dienstknecht met zachte compassie. Kunnen we afstand nemen van onze fantasie over een redding van buitenaf? Zien we de ‘tegenkracht’ die in ons geboren kan worden? Soms heb ik daar iets of iemand voor nodig, die mij niet kent. Zoals je door een lied, gedicht, boek of film geraakt kunt worden: ‘dit gaat over mij’. En misschien gaat het ook over mij als we hier de drempeltekst van deze viering citeren:

“R. Jehosjua vraagt aan de profeet Elia:
Waar is de komende Messias, tot hij komt?
Hij is reeds op aarde. Hij is nabij.
Waar is hij dan?
Hij is buitengesloten uit de stad en houdt verblijf onder de andere buitengeslotenen en zieken bij de stadspoort.
Waarom komt hij niet binnen?
Hij komt pas als men naar zijn roepstem hoort”.

(De legende van de Messias aan de poort van Rome, 1ste helft 3de eeuw n.Chr.)

Zwart en wit maken geen deel uit van ons kleurenspectrum. Hoewel ‘zwart’ in onze samenleving allerlei negatieve associaties oproept kent de bijbel zwart als een natuurlijke kleur. Denk maar aan het zwarte en witte paard in de Openbaring van Johannes en aan het verhaal van Jakob bij oom Laban over gespikkelde, gevlekte en zwarte geiten en schapen. “Dat zal mijn loon zijn”, zo spreekt Jakob tot Laban. Zwart roept associaties op met de heftige problematiek van corona met het begrip ‘code zwart’ en met de persoon, die helemaal verbonden is/was met de datum 5 december. In de bijbel is zwart een symbool voor lijden, dood, rouw en niet voor zonde (scharlakenrood en purper). Veelkleurigheid hoort bij Maria. In protestantse kerken verschuift de aandacht naar de rol van Maria in positieve zin. In de overdenking van ds. Dinie Eerland wordt de bijzondere ontmoeting met haar oudere nicht Elisabeth gezien als een ontmoeting van generaties, waarbij ontvankelijkheid en naar elkaar luisteren zo verbindend werken. In alle eenvoud vragen durven stellen. Open staan voor wat je kunt ontvangen. Dan kan het anders gaan met de pijn van ‘zwart’ van vandaag. De pijn van mensen in familiegeschiedenis, slavernij, racisme, arbeidsmigratie (‘ze willen wel mijn handen, maar niet mijn hoofd’). De kleur wit staat voor reinheid, puurheid, ook in de bijbel. Hoe anders is het door de eeuwen heen geworden, waarbij met name in Europa het ‘witte denken’ vaak betekent ‘wij weten hoe het moet’. Maria laat ons na op welke wijze wij met het ‘alledaagse’ om kunnen gaan.

In de dienst van 28 november werd de 1e adventskaars aangestoken door Bram. Gelukkig waren er in de persco van 26 november geen verdergaande beperkende maatregelen voor kerkdiensten opgelegd, zodat we op de inmiddels bekende wijze de dienst konden houden.

In een sfeervolle en goed bezette dienst hebben we onze dierbaren herdacht die ons het voorbije jaar zijn ontvallen. Namen werden genoemd, familieleden ontstaken licht, er was ruimte voor verdriet en dankbaarheid. Er klonken gedichten van Jan Wolkers (Herinnering) en Rutger Kopland (Weggaan) en we lazen uit de tweede brief van Paulus aan de Korintiërs over vergankelijkheid, eeuwigheid en blijvend onderdak.
Franck Ploum sprak in zijn toespraak over het onderscheid tussen de fysieke dood die ieder mens ondergaat en de dood die er niet hoeft te zijn. Wanneer de bijbel zegt dat de dood niet meer zal zijn, dan doelt zij op het einde aan een leven dat geen leven is, aan kansloosheid om tot leven te komen. Mensen van het messiaanse visioen trekken elkaar weg bij die dood die er niet hoeft te zijn en bouwen met elkaar een andere samenleving op. Die samenleving wordt door Jezus ‘koninkrijk Gods’ genoemd. In die nieuwe wereld waar de zinloze dood niet meer is, gaan er nog steeds mensen fysiek dood, maar niemand wordt in zijn of haar verdriet alleen gelaten. Er zijn troostende handen, voeten die mee gaan op de weg van de rouw en er zijn schouders om op te leunen. En voor de dode is er blijvend onderdak in die eeuwigheid van licht en liefde.

In deze dienst hoorden we maar liefst drie broodverhalen uit het evangelie van Marcus. Tot twee keer toe wordt er met velen gedeeld van het weinige dat er is. In het derde verhaal verwijt Jezus de leerlingen dat ze het nog steeds niet begrijpen en zich nog steeds druk maken om voldoende brood.
In deze verhalen wordt een visioen verbeeld, een droom van deze wereld anders en daar hoort ook een andere economie bij: de economie van het genoeg! Ons huidige economisch model, gebaseerd op neoliberaal gedachtengoed gaat alleen maar over snelle winst en constante groei. Maar hoe zit het met de lange termijn? Welk effect heeft ons economische groeimodel op de aarde, het klimaat, de verhoudingen tussen mensen? De economie van het genoeg heeft hier aandacht voor en dat komt alle mensen ten goede. Het voorbeeld wordt aangehaald van een emeritus-hoogleraar economie, die vertelde dat zijn vak vroeger een andere naam had: ‘huishoudkunde’ en dat ging over veel meer dan geld alleen. Dat ging over het welzijn van een huishouden en de belangen van ieder in een huishouden. De term economie gaat nu te vaak alleen maar over geld en kosten en baten. De evangelieverhalen willen ons terugbrengen naar de huishoudkunde: hoe komt ieder mens tot zijn en haar recht en hoe verdelen we het zo dat er brood is voor iedereen. Die vraag kunnen we onszelf stellen, maar speelt ook in groter verband. Neem bijvoorbeeld de EU: in hoeverre is dat nog een waardengemeenschap gedreven door idealen, een visioen van vrede voor heel het continent en al haar inwoners? Of gaat het ook hier alleen nog over economische feiten van winst en verlies?

Op 10 oktober werd in de dienst waarin Franck Ploum voorging, een muzikaal intermezzo verzorgd door de klarinetgroep “Kwartezz”. Na de viering werd een startprogramma gehouden in het kerkcentrum, waarbij we vooruitkeken en er suggesties werden gedaan betreffende de diensten, liederen en eventuele andere activiteiten binnen onze Vrijzinnige Gemeente.
Een uitgebreid verslag hierover treft u aan in de komende editie van ons gemeenteblad GastVrij.

Het thema “…met Anna sta je sterker…” roept vooraf al de vraag op: wie zou Anna zijn? Het blijkt om een afkorting te gaan van: altijd navragen, niet aannemen. Wij kunnen nogal vastzitten in onze overtuigingen, aan dat we denken te weten en aan ons bezit. Ons oordeel over elkaar is soms niet mals. In de actualiteit kunnen we blijven steken in de soms dreigende tweedeling van onze maatschappij, in gevaccineerden en  niet-gevaccineerden. Kunnen we hierin verder komen? Delen we niet met elkaar dat we op zoek kunnen gaan naar de oorzaken van deze crisis? Welke keuzes maken wij over voedsel en dierenwelzijn? Staat bezit/economie vaak niet haaks op ecologie/theologie? Mattheüs 6 schrijft over ‘niet God dienen en de mammon’. Welke stemmen horen wij? Als wij bij ons zelf naar binnen gaan, horen we dan die innerlijke stem? Dat vraagt om moed om de weg te gaan van overgave en vertrouwen. Vertrouwen dat je je geen zorgen maakt voor de dag van morgen, want de dag van morgen zorgt wel voor zichzelf. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last.

Het wordt een bijzondere zondag. Denkend dat we van één gastvoorganger afscheid nemen blijkt er spontaan een tweede ‘afscheidnemer’ in de kerk te zitten. Herman Meijburg op de kansel en Eric Cossee in de kerkzaal. Beiden kennen elkaar nog van de Leidse universiteit en hebben wel eens met elkaar uitgewisseld de trap naar de preekstoel wel wat griezelig te vinden. Ook aan het einde van deze dienst is dat te zien. De één had in 2020 – toen een afspraak wegens corona niet doorging – al gemeld dat het 40 jaar geleden was dat hij voor het eerst naar Zierikzee kwam en bij de ander is er het sterke vermoeden niet ver van dit aantal af te zitten. Leeftijd, vitaliteit en gezondheid, op een zeker moment leiden die tot de beslissing met bepaalde activiteiten te stoppen. Rationeel helemaal te volgen. Gevoelsmatig is afscheid nemen lastiger. Loslaten doet vaak wel enige – en soms heel veel – pijn. Het grootste deel van die lange periode is Herman een verre gastvoorganger geweest, onze tegenvoeter in Nieuw-Zeeland en weer terug in Nederland de verst weg wonende gastvoorganger. De enige gastvoorganger, die wel eens een weekend komt logeren en ook de enige, die ons brieven schrijft. Over de hartverscheurende en ook persoonlijke gevolgen van de aardbevingen in Nieuw-Zeeland. En ook over het labyrint, aangelegd op het land bij het huis in Nieuw-Zeeland. In 2005 geeft Herman hierover een lezing. Kort door de bocht is het een prachtig symbool voor ieders levensweg. En voor Herman waarschijnlijk een bron van inspiratie in vele overdenkingen. Daarin is wel vaak een lijn te zien van dromen, tasten en zoeken. “Van mensen die dromend een stem verstaan, mensen veel geluk”. Zo hebben we het gezongen. Nu zeggen we: “Herman, die dromend een stem verstaat, Herman veel geluk”.

Voor Herman staat een product van ons eiland klaar en ….. nee, de bloemen zijn voor Eric Cossee met de woorden uit GastVrij: “Op de lijst van gastvoorgangers vervalt dr. Eric Cossee, die om gezondheidsredenen niet meer voorgaat. Je kwam 40 jaar lang trouw één tot meerdere keren per jaar naar Zierikzee en was zeer verknocht aan de Gasthuiskerk. Je straalde wijsheid en mildheid uit, in jouw (s)preken sprak je in een mooie stijl. Wij luisterden naar gedegen overdenkingen. En dat waarschijnlijk zo’n 60 à 70 keer”.

Beiden laten duidelijk merken aangeraakt te zijn door dit afscheid. En onderweg naar en bij de koffie is onder gemeenteleden hetzelfde merkbaar. Ineens zijn wij twee voorgangers kwijt die heel lang altijd trouw met hun boodschap naar ons toe kwamen. Misschien wel versterkt door de gedachten aan het beeld uit deze laatste dienst van de ouderwetse betonnen bushokjes. Mensen, die bij elkaar schuilen als het regent, die er even voor elkaar kunnen zijn, die er op adem kunnen komen. En zou dit laatste nu net niet één van de bedoelingen zijn van elke keer op zondag samenkomen?