Categorie: Terugblik

Geen klok die luidt. Geen kaars die brandt. Geen kanselkleed dat hangt. In het uur van de dood is er enkel soberheid en stilte. Ingetogen orgelspel. In de overdenking komen de woorden over ‘lijden’ bij ons binnen. Emoties, bespreken wij ze? Een mooi beeld is aardappels te lang in een keukenkastje: ze krijgen lange paarse stengels, maar zijn wel verschrompeld. In het donker is er verandering van gedaante, niet besproken emoties worden vaak groter, de aardappels zijn uitgeput, wij raken ook uitgeput. Emoties negeren is begrijpelijk omdat ze zo pijnlijk kunnen zijn. Kunnen wij meegaan in het lijden van anderen? Wij denken als Petrus standvastig te zijn, maar de discipelen vallen tot drie keer toe in slaap. Hoe pijnlijk is het als anderen je laten vallen? Als je alleen bent tegen het einde van je leven? Jezus heeft dit allemaal als mens doorgemaakt. Waar raakt dit ons? Ieder mens kent woede, teleurstelling, frustraties. Worden ze gezien en erkend? Pijn, eenzaamheid en het gevoel alleen te staan is niet te genezen met pillen. Wij willen niet lijden, het lijden zoekt ons op. Jezus heeft ons voorgeleefd om ons van knellende patronen te bevrijden, jezelf te zien, om de ander te zien, met liefde en aandacht te leven, met compassie om te gaan met de pijn van anderen. Niet door erin te ‘verdrinken’, maar actie te ondernemen. Jezus stierf omdat zijn levenslessen onvoldoende gehoor vonden. Pas na zijn leven is hij een beroemdheid geworden. De overdenking eindigt met de zin: “Moge hij niet voor niets gekruisigd en gestorven zijn” (Ben Hoexum).

De vooruitblikken lezend komt de gedachte van een cyclus op. De cyclus van de christelijke feest- en gedenkdagen, maar ook van het leven zelf. Met juichen tegenover kruisigen, opstaan en vallen, dood en leven, dorre aarde en nieuw groeiend leven, bevrijding na slavernij, verdriet tegenover blijdschap. De drie weken buiten vertellen de cyclus van de natuur, een natuur die laat zien dat alles weer terugkomt met mooie kleuren tegenover de zwarte rookwolken van bombardementen in Oekraïne. Al deze ‘tegenovers’ woelen in ons gemoed en zijn voelbaar in de diensten met gesproken en gezongen woorden, met de momenten van niet-spreken en niet-zingen als zogenaamde witregels in een boek. Zo zoeken wij naar de essentie van het leven in een weg van liefde en geloof, een drietal dat niet zonder elkaar kan.

Zondag 20 maart
“Het zijn afschuwelijke tijden”, zo klinkt het op 20 maart, maar ook dat het door alle eeuwen heen al zo vaak zo is geweest. “Altijd weer vrede na oorlog” (hier is de gedachte van een cyclus ongemakkelijk). De bijbel reikt ons een levensweg aan. Een mens kan God niet denken. In de joodse godgeleerdheid is God absoluut ondenkbaar en dit is in de joodse liturgie verankerd. Zelfs de engelen weten niet waar God zich bevindt. Het is beter te zwijgen, jezelf te zijn en doen wat in de geschriften staat. God is het mysterie van het ‘zijn’. Ons rationele hoofd kent het bereikbare, het zichtbare, de eindigheid. Het gelovige hart mag zich overgeven aan de ontmoeting met het onbekende, onbereikbare, onzichtbare en ondenkbare. Een mens is steeds vertwijfeld als een slinger van de klok: geloof/ongeloof, atheïsme/theïsme, Jeruzalem/Athene. Het onbekende is oneindig, het mysterie is oneindigheid.

Zondag 27 maart
En zo vloeit er als het ware een rode lijn naar de overdenking op 27 maart. Waar is het begin? Waar is het midden? Waar is het einde? God staat aan het begin met de ‘tien woorden’. In de joodse mystiek slechts het eerste woord, nog verder terug: de eerste letter, bijna onhoorbaar, een ademtocht. Mozes moet het afmaken met de ‘tien woorden’. Wij gaan verder als mensen, die Gods handen en voeten zijn op aarde. Is dat vol te houden? Jezus bleef liefhebben tot het einde.

Zondag 3 april
Zichtbaar in het kruis dat op 3 april fysiek aanwezig is naast de liturgietafel. In een rollenspel wordt het evangelie visueel gemaakt. De dramatiek van rivaliteit binnen gezinnen en andere samenlevingsverbanden loopt uit op het zondebokmechanisme en slachtofferschap. Verkeerd gebruik van macht vecht ons aan in ons geloof dat zwakke krachten zullen winnen. Door de eeuwen heen is het geloof in de liefhebbende weg van Jezus sterker gebleken dan de macht van dood en verderf. Het kruis op 3 april wordt met een handeling gekanteld om te zeggen ‘Stop ermee, laten we elkaar niet kruisigen!’

Tijdens de viering van Palmzondag hoorden we het verhaal van de intocht van Jezus in Jeruzalem. Een verhaal dat rijmt met de historische intocht van de keizer van Rome tijdens de dagen van het Joodse Pesachfeest in Jeruzalem. Plekken van samenkomst zijn potentiële bronnen van opstand, daarom trok de keizer zelf met een stoet aan soldaten de stad in. Een intocht van onderdrukking en macht tegenover een intocht van bevrijding en kwetsbaarheid. De ene groep baant een weg van duisternis en dood en de andere groep een weg ten leven. Jezus trekt Jeruzalem binnen op een ezel. Hij kiest als ‘gevierde koning’ niet de aanval, het gewapende conflict. Terreur klein en groot ontwricht het samenleven tussen mensen, groepen, volken en landen. Zo zal het in de nieuwe stad van vrede niet gaan. Gewapend verzet brengt geen duurzame vrede. De pijn van wat mensen elkaar aandoen, elkaar schuldig zijn, moet niet overwonnen worden door wraak, oog om oog, tand om tand. Dat is een vicieuze en ontwrichtende cirkel waar je nooit uitkomt en die van kwaad tot erger wordt omdat ze alleen maar zal leiden tot vergeldingsacties op vergeldingsacties. Wonderlijk dat we zo geraakt worden door de dood van zoveel onschuldige burgers, van al die vluchtelingen. En als oplossing gaan we nog meer wapens sturen naar het conflictgebied. Dus nog meer slachtoffers, nog meer vluchtelingen. Maar hoe anders? De oplossing ligt niet voor het oprapen, elke keuze heeft z’n voor en tegen. Dat is de paradox waarmee we moeten zien om te gaan. En toch. En toch. Wil de messiaanse gemeente, willen wij, voorteken zijn van een nieuwe en andere wereld, dan zal die cirkel radicaal doorbroken moeten worden.

Wat was het weer fijn om na zeven weken lock down bij elkaar te komen in de Gasthuiskerk. Het thema voor deze viering was ‘Geestkracht ontvangen’ en we hoorden delen uit de brief van Paulus aan de Jezusgroepen in Galatië (Galatenbrief). Galatië lig centraal in het Romeinse Rijk en was een gebied waar met regelmaat Romeinse legereenheden doorheen trokken. De bevolking was opgedragen voor deze legereenheden te zorgen. Dat had grote armoede tot gevolg. Vergelijk het met Poetin die De Krim annexeert en vervolgens tegen de inwoners zegt dat zij verantwoordelijk zijn voor het onderhoud van de Russische soldaten. In dit gebied stichtte Paulus twee of drie geloofsgemeenschappen. Het waren geen christelijke gemeenschappen, want christendom bestond in de tijd van Paulus nog niet. Het waren groepen Jezusvolgers, Joden en niet-Joden die zich nog volledig binnen het Jodendom bevonden. Daarom ook hier weer de discussie over wel of niet de noodzaak van besnijdenis. Paulus wil weg van deze discussie, voor hem is de Jezus-beweging een wereldwijde beweging, waaraan ieder mens van goede wil kan deelnemen. In deze beweging bestaat volgens Paulus het onderscheid tussen Jood of Griek, mannelijk of vrouwelijk, slaaf of vrije niet meer, want iedereen leeft in de geestkracht van Messias Jezus. Die geestkracht staat in de Galatenbrief dan ook centraal. Leven in de geest geeft immers vrijheid zegt Paulus, leven volgens de letter van de wet maakt onvrij. Het gaat niet om wat er in de wet staat, maar waarom dingen in de wet staan. Vanuit dat waarom kun je regels en afspraken interpreteren en actualiseren naar de tijd en situatie waarin je zelf leeft. Leven in de geest brengt echter ook met zich mee dat je verschillen overstijgt, dat je niet wegloopt voor je verantwoordelijkheid en dat je invulling geeft aan de solidariteit en liefde die Jezus heeft voorgeleefd.

In de media is het één en al onrust, ontevredenheid en agressie rondom de persconferentie van 14 januari. Zitten wij, groepen en individuen, zo gevangen in kokers dat we het geheel niet meer kunnen overzien? Hierover mijmerend komt het thema ‘In gevangenschap’ op zondag 16 januari op een goed moment. In de YouTube-uitzending worden brieven gelezen van de gevangen Paulus aan Filemon, van Nelson Mandela en Vaclav Havel, beiden vanuit de gevangenis en later president in hun land. En er worden gedeelten gelezen uit een briefwisseling van een justitiepastor met een gevangene. De rode draad in deze vier lezingen is dat gevangenschap tot inzichten en tot loutering kan leiden, die heel wezenlijk zijn voor echt vrij mens zijn en een solidaire samenleving. Enkele fragmenten: Een slaaf als je eigen kind opnemen (Paulus aan Filemon), je zelf niet verliezen in onderlinge ruzies, maar staande blijven door innerlijke vrijheid onafhankelijk van omstandigheden, een solide basis in onszelf, keuzes in onze diepste fundamenten zijn niet te veranderen (Vaclac Havel), gelederen sluiten voor één doel, de wereld staat aan onze zijde, groeten aan levenden en doden, die durfden op te staan tegen onrecht, “wie door het wapen leeft, zal door het wapen sterven” (Nelson Mandela in 1976 na de Soweto-opstand). In de briefwisseling van de justitiepastor met een gevangene komt onder meer tot uiting de angst dat ondanks goede talenten na vrijlating het vallen in een diepe put wordt gevreesd. “Zou u mijn moeder willen bellen? Ik houd veel van haar, ik heb haar zeven jaar niet gesproken, ik durf niet meer”. De basis van liefde biedt een weg terug.

Alle uitzendingen zijn nog steeds terug te kijken en blijven beschikbaar op YouTube – Ekklesia Breda.

Maandag 10 januari is de dag voor contacten met gastvoorgangers voor het jaar 2023. Een merkwaardig ‘ver van tevoren’-gebeuren, vooral als je afspraken maakt voor eind december, bijna twee jaar verder! Een aantal uit deze groep van plm. 15 voorgangers is vanwege de ‘corona’-zondagen twee jaar lang niet geweest. Een gemis waarmee uitgedrukt wordt dat er verbondenheid is met elkaar. Met hoop en verwachting worden er heel vlot 25 afspraken gemaakt en het rooster 2023 is daarmee samen met 19 diensten voor Franck compleet. En deze continuïteit in ons gemeente-zijn is steeds weer een opsteker!

Een terugblik op de eerste helft van deze maand laat een grauwsluier zien. Dat is het beeld als je naar buiten kijkt, maar ook naar binnen in de gemoedstoestand van veel mensen. In de straten van ons stadje is het stil. De normale stilte van zondagochtenden is nu nog stiller dan stil. Als gemeente zijn wij in deze stilte in de gelegenheid thuis te luisteren naar klanken van woorden, zang en muziek. Ze vertolken op 9 januari het thema ‘Veelkleurig en inclusief’. In de brief van Paulus aan de Romeinen gaat het onder meer over de spanning, die er heerst tussen joden en niet-joden. Keizer Nero is in zijn beginperiode tolerant naar allerlei groepen. Bij de niet-joden is er de vrees dat dit niet goed uitpakt. Paulus geeft aan dat wie ‘in de messias’ is bij de Jezusbeweging hoort. Anders gezegd: je belichaamt de weg, die hij is gegaan. Met woorden van deze tijd: Paulus pleit voor veelkleurigheid en inclusiviteit als je een volgeling van Jezus wilt zijn. Ons wij-zij denken komt daar geregeld mee in conflict. Met de mond belijden wij wel dat wij ‘anders-zijn’ aanvaarden als gelijkwaardig, maar in onze hoofden moet er nog wel vaak een knop om. Hoe vaak wordt er nog pijn geleden bij afwijking van wat als gangbaar wordt gedacht door seksuele geaardheid en genderidentiteit? Hoe vaak is er nog afwijzing door huidskleur of traditie?
Een opvallend detail in Romeinen 16 is dat Paulus 26 mensen persoonlijk groet, 18 mannen en 8 vrouwen, waarbij de rol en de betekenis van deze vrouwen sterk naar voren komt.
Voor Paulus is het met de vele groepen in Rome wel duidelijk. Iedereen mag er zijn bij de Jezusbeweging. Het gaat er ook niet om wie je wordt – alsof het een keuze is – maar om wie je bent. Deze veelkleurigheid doorbreekt onze grauwsluier en hier thuis in de tuin bloeien sneeuwklokjes.

Derde adventszondag. Wat verwachten wij? Hoe verlangen wij naar kerst? Volop licht en gezelligheid met familie of vrienden? Niets mis mee zo lang het daar niet bij blijft. Kennen wij ook een verlangen naar iets dat in ons kan worden geboren? Iets dat ons richting geeft? Voorganger Franck Ploum neemt ons mee naar de messiasbeelden in de bijbel. Deze zijn niet eenduidig. In de joodse traditie heeft de messiasfiguur een sterk politieke en maatschappelijke connotatie. In de vier evangeliën gaat het vooral over de lijdende messias. De profeet Jesaja spreekt niet over Jezus, profeten voorspellen niet, zij kennen de geschiedenis. Met een scherp oog laten zij zien wat de consequenties zijn van gedrag: opbouw vanuit onrecht zal vanuit onrecht ondergaan. En aardse heersers kunnen een schakel zijn om recht te doen. Als Babel ten val wordt gebracht in de 6de eeuw voor onze jaartelling keren minderheden terug naar hun plaats van herkomst (uit puur strategische overwegingen van macht- hebbers wordt er recht gedaan aan humaan leven, terug naar huis, herstel van Jeruzalem). Jezus en de profeten leven in elkaars verlengde. Een lijdende dienstknecht met zachte compassie. Kunnen we afstand nemen van onze fantasie over een redding van buitenaf? Zien we de ‘tegenkracht’ die in ons geboren kan worden? Soms heb ik daar iets of iemand voor nodig, die mij niet kent. Zoals je door een lied, gedicht, boek of film geraakt kunt worden: ‘dit gaat over mij’. En misschien gaat het ook over mij als we hier de drempeltekst van deze viering citeren:

“R. Jehosjua vraagt aan de profeet Elia:
Waar is de komende Messias, tot hij komt?
Hij is reeds op aarde. Hij is nabij.
Waar is hij dan?
Hij is buitengesloten uit de stad en houdt verblijf onder de andere buitengeslotenen en zieken bij de stadspoort.
Waarom komt hij niet binnen?
Hij komt pas als men naar zijn roepstem hoort”.

(De legende van de Messias aan de poort van Rome, 1ste helft 3de eeuw n.Chr.)

Zwart en wit maken geen deel uit van ons kleurenspectrum. Hoewel ‘zwart’ in onze samenleving allerlei negatieve associaties oproept kent de bijbel zwart als een natuurlijke kleur. Denk maar aan het zwarte en witte paard in de Openbaring van Johannes en aan het verhaal van Jakob bij oom Laban over gespikkelde, gevlekte en zwarte geiten en schapen. “Dat zal mijn loon zijn”, zo spreekt Jakob tot Laban. Zwart roept associaties op met de heftige problematiek van corona met het begrip ‘code zwart’ en met de persoon, die helemaal verbonden is/was met de datum 5 december. In de bijbel is zwart een symbool voor lijden, dood, rouw en niet voor zonde (scharlakenrood en purper). Veelkleurigheid hoort bij Maria. In protestantse kerken verschuift de aandacht naar de rol van Maria in positieve zin. In de overdenking van ds. Dinie Eerland wordt de bijzondere ontmoeting met haar oudere nicht Elisabeth gezien als een ontmoeting van generaties, waarbij ontvankelijkheid en naar elkaar luisteren zo verbindend werken. In alle eenvoud vragen durven stellen. Open staan voor wat je kunt ontvangen. Dan kan het anders gaan met de pijn van ‘zwart’ van vandaag. De pijn van mensen in familiegeschiedenis, slavernij, racisme, arbeidsmigratie (‘ze willen wel mijn handen, maar niet mijn hoofd’). De kleur wit staat voor reinheid, puurheid, ook in de bijbel. Hoe anders is het door de eeuwen heen geworden, waarbij met name in Europa het ‘witte denken’ vaak betekent ‘wij weten hoe het moet’. Maria laat ons na op welke wijze wij met het ‘alledaagse’ om kunnen gaan.

In de dienst van 28 november werd de 1e adventskaars aangestoken door Bram. Gelukkig waren er in de persco van 26 november geen verdergaande beperkende maatregelen voor kerkdiensten opgelegd, zodat we op de inmiddels bekende wijze de dienst konden houden.